A. YÊU CẦU
1. Cảm nhận những nét riêng của thiên nhiên và con người vùng u Minh Hạ.
2. Phân tích tính cách, tài nghệ của nhân vật Năm Hên.
3. Chú ý những đặc điểm kể chuyện, sử dụng ngôn ngữ đậm màu sắc Nam Bộ của Sơn Nam.
B. KIẾN THỨC CẦN NẮM VỮNG
1. Sơn Nam tên thật là Phạm Minh Tài, sinh năm 1926, quê ờ Kiên Giang. Trước năm 1954 công tác văn nghệ ở Nam Bộ. Trong kháng chiến chống đế quốc Mĩ làm báo viết văn ở Sài Gòn.
Sơn Nam là nhà văn và nhà biên khảo đầy tâm huyết. Sáng tác của ông rất phong phú, tiêu biểu là các tác phẩm: Hai cõi u Minh, Hương rừng Cà Mau, Vọc nước giỡn trăng (tập truyện), Bà Chúa Hòn, Chim quyên xuống đất (tiểu thuyết), Tìm hiểu đất Hậu Giang, Lịch sử khẩn hoang Miền Nam, Văn minh miệt vườn, Bến Nghé xưa (khảo cứu).
Phần lớn sáng tác của Sơn Nam tập trung viết về miền đất cực Nam của Tổ quốc. Thấm đượm trên từng trang viết là một tấm lòng yêu nước thiết tha.
Ngôn ngữ đậm đà màu sắc Nam Bộ mà vẫn trong sáng.
2. Bắt sấu rừng u Minh Hạ là một trong 18 truyện ngắn in trong tập truyện Hương rừng Cà Mau (NXB. Phù Sa, Sài Gòn, 1962). Truyện được in lần đầu trên tuần báo Nhân loại (1957).
Bắt sấu rừng u Minh Hạ đã khắc hoạ sinh động khung cảnh thiên nhiên và cuộc sống của con người vùng đất Mũi. Đó là bức tranh thiên nhiên hoang sơ, giàu có và dữ dội của vùng rừng tràm u Minh Hạ- một vùng sông nước, cây cối chằng chịt và dày đặc cá sấu…
Giữa thiên nhiên hoang sơ ấy là những con người đôn hậu, chất phác, chân thực. Hình ảnh về con người miền cực Nam Tổ quốc đã được nhà văn kết đọng ở nhân vật Năm Hên: sống giản dị và hồn hậu, trung thực chất phác và giàu tình nghĩa.
Tác phẩm là bài ca về sự giàu có của thiên nhiên vùng đất cực Nam của Tổ quốc và tài trí, công lao của người dân ở đây trong công cuộc mở mang bờ cõi của đất nước.
Nghệ thuật của truyện có nhiều nét đặc sắc: cách kể gọn gàng, sáng sủa, có nhiều chi tiết sinh động hấp dẫn (cách bắt sấu, dẫn sấu về…); sử dụng phương ngữ vừa phải và thích hợp tạo cho truyện phong vị Nam Bộ rất đậm đà…
C. HƯỚNG DẪN HỌC BÀI
1- Qua đoạn trích, anh (chị) nhận thấy thiên nhiên và con người vùng u Minh Hạ có những đặc điểm gì nổi bật?
Gợi ý:
a) Thiên nhiên vùng u Minh Hạ là một thế giới bao la, kì thú:
+ “U Minh đỏ ngòm”, “Rừng tràm xanh biếc”, “Sấu lội từng đàn”, “những ao sấu”, “Miền Rạch Giá, Cà Mau có những con lạch ngã ba mang tên Đầu sấu, Lưng sấu, Bàu sấu”. Đó là những nơi có nhiều bí ẩn kì thú.
b) Con người vùng u Minh Hạ là những người lao động có sức sống mãnh liệt, đậm sâu ân nghĩa và cũng đầy tài ba, trí dũng, can trường.
Tất cả những điều đó tập trung ở hình ảnh ông Năm Hên, một con người sống phóng khoáng giữa thiên nhiên bao la. Tài năng đặc biệt của ông là bắt sấu. Sự xuất hiện của ông Năm cùng một con xuồng, lọn nhang trần và một hũ rượu, vừa bơi xuồng mà hát: “Hồn ở đâu đây. Hồn ơi! Hồn hỡi!” vừa huyền bí vừa mang đậm dấu ấn con người đất rừng phương Nam.
2- Phân tích tính cách, tài nghệ của nhân vật ông Năm Hên. Bài hát của ông Năm gợi cho anh (chị) cảm nghĩ gì?
Gợi ý:
Tính cách, tài nghệ của ông Năm Hên tiêu biểu cho tính cách con người vùng u Minh Hạ:
+ Một con người tài ba, cởi mở, và cũng đầy bí ẩn.
+ Ông là thợ bắt sấu, “bắt sấu bằng hai tay không”.
+ Ông có tài nghệ phi phàm, mưu kế kì diệu, bắt sống 45 con sấu, “con này buộc nối đuôi con kia đen ngòm như một khúc cây khô dài”.
+ Bài hát của ông Năm Hên:
Hồn ở đâu đây
Hồn ơi! Hồn hỡi!
Ta thương ta tiếc
Lập đàn giải oan…
“Tiếng như khóc lóc, nài nỉ.
Tiếng như phẫn nộ, bi ai”.
Tiếng hát ấy cùng hình ảnh: “Ông đi ra khỏi mé rừng, áo rách vai, tóc rối mù, mắt đỏ ngầu, bó nhang cháy đỏ quơ đi quơ lại trên tay” gợi những đau thương mà con người phải trả giá để sinh tồn trên mảnh đất hoang dại kì thú. Đồng thời hình ảnh ấy cũng thể hiện vẻ đẹp bi tráng của những con người gan góc vượt lên khắc nghiệt của thiên nhiên để chế ngự và làm chủ nó.
3- Nghệ thuật kể chuyện, sử dụng ngôn ngữ của nhà văn Sơn Nam có gì đáng chú ý?
Gợi ý:
Những nét đặc sắc về nghệ thuật:
+ Nghệ thuật kể chuyện: dựng chuyện li kì, nhiều chi tiết gợi cảm.
+ Nhân vật giàu chất sống.
+ Ngôn ngữ đậm màu sắc địa phương Nam Bộ.
4. .Qua câu chuyện, anh chị có suy nghĩ gì về mảnh đất cực Nam của Tổ quốc? (HS tự làm câu này ở nhà).
